Hinn aumlegi Sfrantzes, hin aumlega brjóstvörn

Ég er svo heppinn að þótt ég leggi stund á fög sem maður mundi búast við að væru uppskrift að langtímaatvinnuleysi, alkóhólisma og brostnum vonum, þ.e. latínu og grísku, þá hefur mér tekist að fá vinnu við þau sömu fög samfellt undanfarin tvö ár. Ég hef til dæmis verið að vinna hjá Háskólanum í Osló við að fara yfir og setja inn málfræðigreiningu á grískum og latneskum textum inn í þar til gerðan gagnagrunn, sem á svo að nota við málvísindalegar rannsóknir. Þar sem ég er einmitt ekki í málvísindum skil ég engan veginn hvaða gagn blessaður grunnurinn mun gera, en sem betur fer er það óþarfi fyrir vinnuna.

Vinnan snýst sem sagt um að lesa, greina og færa inn á tölvutækt form gögn um forna texta. Mér til lífsviðurværis hef ég því lesið óguðlegt magn af Rannsóknum Heródótosar, hins svokallaða fyrsta sagnfræðings, einhvern Sesar, nokkra biblíukafla og nú upp á síðkastið fremur sjaldlesinn texta - Króníku eftir býzanska embættismanninn Georgios Sfrantzes.

Ástæðan fyrir að sá texti var valinn fyrir gagnagrunninn er merkilegt tungutak hans. Flestir sagnfræðingar Býzanstímans (þ.e. á tímum Austur-rómverska keisaraveldisins) skrifuðu úrelta bókmenntatungu sem var eftirherma af málfari forn-grísku sagnfræðinganna frá því á 5. öld f. Kr. (eins og ég hef skrifað um hér). Sfrantzes skrifar hins vegar frjálsari texta sem líkist að ýmsu leiti nútímagrísku, þótt hann noti líka (oftast „ranglega“) fornar málfræðikonstrúksjónir. Niðurstaðan er merkileg innsýn inn í lifandi mál þessa tíma, sem annars er illaðgengilegt.

En umfjöllunarefni textans er sömuleiðis merkilegt. Sfrantzes segir frá ævi sinni við býzönsku hirðina og þjónustu sína við keisaraætt Paleológanna (Palaiologoi). Hann sinnti þegar mest lét embætti Fyrsta umsjónarmanns hins keisaralega fataskáps (Protovestiarites). Þetta embætti snerist ekki um það að klæða keisarann í kirtilinn sinn á morgnana heldur um fjármál keisarahallarinnar og um að vera keisaranum innan handar, hvað þá helst í samskiptum hans við erlenda bandamenn sína og við foringja Ottómanaveldisins sem stöðugt ógnuðu því sem eftir var af Býzans.

Umsátrið um Konstantínópel. Þessar gömlu myndir eru alltaf svo skemmtilega lítið dramatískar!

Töfraheimur íslenskra fræða

Þessa dagana er ég mikið inni á vefnum timarit.is og fletti í gegnum upphafsár íslenskrar fræðiútgáfu. Fyrst fletti ég í gegnum Sögu, tímarit Sögufélags, sem kom fyrst út árið 1949, en þrátt fyrir að þar sé að finna ýmis furðulegheit þá hafði ég nú séð það flest áður í BA-náminu og fátt sem kom í raun á óvart. En, síðan sneri ég mér að Árbók Hins íslenzka fornleifafélags, og það er nú allt annar handleggur. Árbókin hefur nefnilega komið út frá árinu 1880, hvorki meira né minna. Þetta hlýt ég eiginlega að hafa vitað áður, en ég held ég hafi bara ekki áttað mig á því hvað þetta er merkilegt, fyrr en ég skoðaði Árbókina í samræmi við Sögu. Að vísu á t.d. Skírnir sér enn eldri útgáfusögu, en ég hef ekkert verið að fletta honum enn sem komið er, svo ég læt hann liggja á milli hluta.

Eitt af því sem slær mann við það að lesa elstu árganga Árbókarinnar (og reyndar oft í Sögu líka, ef út í það er farið) er að höfundar greinanna vísa aldrei í neinar eftirheimildir. Það er af því að þær voru ekki til. Það var engin fræðahefð til staðar, ekkert til að bera sig saman við. Kannski var til eitthvað efni erlendis, en hversu auðvelt ætli það hafi verið að kynna sér það? Á þessum tíma stóð ekkert á milli fræðimanns og frumheimildar annað en hans eigin hrifnæmi. Í Árbókinni er íslensk fornleifafræði að taka sín fyrstu skref, ein og óstudd. Það vekur beinlínis hjá manni aðdáun að ráðist hafi verið í stofnun félagsins og metnaðarfulla útgáfu svona snemma. Félagatal fyrstu árbókarinnar er skemmtilegt, fyrst kemur ein blaðsíða með merkum einstaklingum sem hafa splæst í ævilanga áskrift og félagsmennsku. Þar á meðal eru erlendir prófessorar, embættismenn og meðlimir danskrar borgarastéttar á Íslandi, en einnig einn íslenskur bóndi og ein kona, barónessan Astrid Stampe. Þeir sem voru í ársáskrift voru öllu fjölbreyttari, bara í dálkinum A er að finna jafn ólíkar samfélagsstöður eins og umsjónarmaður á Rósenborg, bóndi og jungfrú.