Í dag heitir
gríska ríkið Hellas (eða Ellaða á nútímagrískuforminu)
og landsmenn kallast Hellenar (Ellínes) á grísku. Þetta er
vísun í fjarlæga fortíð; í fornöld voru þetta nöfnin yfir þá
sem töluðu grísku, og landið sem þeir
byggðu. En það er raunar langt frá því sjálfsagt að þetta
orð sé notað yfir landsmenn í dag. Allt frá því að Grikkland
fór undir stjórn Rómarveldis, kristnaðist og laut loks
grískættuðum og grískumælandi Rómarkeisurum sem ríktu frá
Konstantínópel, fóru Grikkir að tala um sig sem Rómverja (Romeí)
og tungumál sitt sem rómversku (romeíkí). Helleni merkti
þá Grikkja sem heiðraði fornu goðin - það táknaði
fyrirlitlega heiðingja.
Með aukinni
þjóðernishyggju á 19. öld voru hins vegar orðin Hellas og
Helleni endurvakin, og þannig var Grikkland þess tíma tengt beint
við Grikkland hið forna. Grikkir börðust þá fyrir sjálfstæði
sínu frá Ottómanska heimsveldinu, og evrópskir andstæðingar
Ottómana fylktu sér þeim að baki. Þeir áköfustu voru kallaðir
fílhellenar, „þeir sem
elska Hellena“. Sumir
þeirra (þar er frægastur skáldið Byron) ferðuðust meira að
segja til hins bjarta Hellas til þess að berjast við óvininn úr
austri og endurtaka hetjudáðirnar við Laugarskarð.
Framsetningin
var sem sagt sú að nú væri hin forna ofurþjóð Hellena risin
upp; Evrópubúum sem dáðust að hinni fornu menningu landsins bar
skylda til þess að aðstoða þá við að sigrast á óvini sínum
(sem svo vildi til að var sameiginlegur óvinur þeirra sjálfra.)
En til voru aðrar túlkanir á ástandinu. Helsti talsmaður þeirra
var týrólski ferðalangurinn, prósastílistinn og fræðimaðurinn
Johann Philipp Fallmerayer (1790 – 1861).
 |
| "Þú afsakar, mér er dálítið bumbult af því að éta alla þessa Hellena" |
Fallmerayer hafði róttæka pólitíska
sýn sem stangaðist á við álit flestra í Evrópu. Hann taldi að
hinn mikli og endanlegi óvinur Vestur-Evrópu væri ekki hið
hnignandi Ottómanaveldi heldur hið rísandi Rússneska
keisaraveldi, og hann hvatti því eindregið til þess að Ottómanar
væru styrktir og þeim teflt fram sem brjóstvörn gegn Rússum. Í
því samhengi var Grikkland og byltingin þar til óþurftar. En
ekki er nóg með að Fallmerayer hafi séð taktískar ástæður
til að vera á móti frelsisstríði Grikkja - hann hafði
sömuleiðis rasískar ástæður. Í verki sínu „Saga
Morea-skagans (þ.e. Pelópsskagans) á miðöldum“ (Die
Geschichte der Halbinsel Morea während des Mittelalters) sem kom
út 1830-36, hélt hann því fram á sinni rómuðu, flæðandi þýsku
að kynþáttur hinna fornu Hellena væri ekki lengur til; í hinum
miklu fólksflutningum á miðöldum hefðu Slavar, og að minna leiti
Albanir, algjörlega tekið yfir og útrýmt hinum fyrri íbúum. Eins
og hann segir:
„Kynþætti Hellena hefur verið
útrýmt úr Evrópu. Líkamleg fegurð, upplyfting andans, samræmi
og einfaldleiki í siðum, listir, kappreiðar, borgir, þorp,
glæsilegar súlur og hof, já meira að segja sjálft nafnið er
horfið af yfirborði Grikklandsskaga... ekki svo mikið sem einn
dropi af sönnu og óblönduðu Hellenablóði rennur um æðar hinna
kristnu íbúa Grikklands dagsins í dag.“
Grikkir voru sem sagt Slavar, þ.e.a.s.
kynþáttalegir bandamenn Rússa. Með því að styðja Grikki gegn
Ottómönum var í raun verið að aðstoða rússneska Tsarinn.
Evrópsku stórveldin væru þá að gera bæði taktísk og
menningarleg mistök: Það sem þau töldu að væri endurreisn
hinnar forn-grísku menningar var í raun slavnesk brella til
heimsyfirráða. Þessi boðskapur fór skiljanlega rækilega öfugt
ofan í evrópska fílhellena. Þar fremstur í flokki var Lúðvík
I Bæverjakonungur sem var þá að lobbía fyrir því að sonur
hans Ottó yrði konungur Grikklands, sem hann og varð. Auk þess
varð gervöll evrópska intellegentsían brjáluð yfir þessu og
skrifaði gegn honum í blöðin.
Það var þó ekkert miðað við
viðbrögðin í hinu glænýja gríska ríki, sem íbúarnir voru
farnir að kalla Hellas. Þar gekk allt af göflunum og Fallmerayer
varð að þjóðaróvini; Fallmerayer var útmálaður sem
grikkjahatari, gyðingur, dvergur, pan-slavisti og laumu-agent
rússneska Tsarsins svo fátt eitt sé nefnt. Einn
núlifandi grískur höfundur talar um að honum hefði í sinni
eigin æsku verið lýst sem „blóði
drifinni Hellenaætu“.
 |
| Ottó I, fyrsti konungur Grikklands, í kynþokkafullum grískum þjóðbúningi. |
En aftur til 19. aldar: Hin nýstofnaða
gríska akademía gerði það strax að forgangsverkefni að hrekja
kenningar Fallmerayers. Sögubækur voru gefnar út í hraði sem
lögðu áherslu á að til væri ein og hrein samfella í
Grikklandssögunni allt frá 1200 f. Kr. til nútímans (la longue
durée alla leið). Sömuleiðis hratt Fallmerayer á fremur
ólíklegan hátt af stað heilu fræðigreinunum í Grikklandi -
fræðimenn fóru t.d. kerfisbundið að skoða gríska þjóðsöngva
og þjóðsögur til þess að leita að samræmi milli þeirra og
fornrar ljóð- og frásagnarlistar, og enn þann dag í dag byggja
víst blómlegar fræðigreinar á þeim rannsóknum. Sömuleiðis
varð áherslan á sögu Býzansveldisins miklu meiri en áður hafði
verið, því það var nauðsynlegt að finna þar samfelluna milli
fornra Grikkja og nýrra. Þetta afrek, ásamt bók hans um sögu
keisaraveldisins í Trebizond, gerir Fallmerayer að einum áhrifamesta
Býzansfræðimanni allra tíma.
Kenningar Fallmerayers um
kynþáttasamsetningu Grikkja voru hinsvegar á afar vondum rökum
reistar. Þau gögn sem hann tíndi til voru alls ekki nægileg til
að styðja fullyrðingarnar sem hann dró af þeim og stundum gerði
hann vandræðaleg mistök. Til dæmis lagði hann trúnað
á ákveðið augljóslega falsað rit og fullyrti einnig að
gríska væri varla lengur töluð í Aþenu heldur eitthvað
barbarískt hrognamál - staðhæfing sem augljóslega byggðist á hans eigin
algjöra kunnáttuleysi í nútímagrísku. Engu að síður er það
alveg rétt að slavneskir og albanskir ættbálkar réðust inn í
Grikkland snemma á miðöldum og settust þar að; Grikkland er
augljóslega „blönduð“
þjóð, rétt eins og allar þjóðir eru „blandaðar“. En gríska ríkið sem stofnað var 1832 var þjóðríki á þeim tíma þegar það hugtak var tekið hvað alvarlegast; í ríkinu skyldi búa einn kynþáttur með eitt tungumál og eina sameiginlega sögu með tengingu við forna gullöld. Þannig var við lýði kynþáttastefna í hinu nýja Hellas sem forhertist við árásir Fallmerayers.
Til dæmis var örnefnum sem bentu til
slavnesks uppruna kerfisbundið útrýmt í hinu nýja gríska
þjóðríki og forn, grísk nöfn grafin upp í staðinn. Tilraunir
voru gerðar til að hreinsa tungumálið af öllum ógrískum orðum,
eins og ég hef áður skrifað um. Loks hefur minnihlutahópum í
Grikklandi, svo sem Tyrkjum, Albönum, Vlökhum og Makedónum, verið
kerfisbundið mismunað og margir þeirra svo gott sem reknir úr
landi. Svipaða tendensa má svo sjá í dag í hryllilegri meðferð
gríska ríkisins á flóttamönnum. Það má segja að ýktasta
birtingarmynd þessarar ógeðfelldu hellensku þjóðernishyggju
birtist í nasistaflokknum Gullinni dögun, sem nú er sem betur fer
verið að kæfa niður.
Það er spurning hvort rasismi af þessari tegund sé ekki hreinlega rökrétt afleiðing þjóðríkisins sem stofnunar. Þjóðum er raunar fullkomlega ómögulegt að halda sér „hreinum“ á þann hátt sem hugmyndin um þjóðríkið krefst; „hreinleikanum“ er haldið á lofti með goðsögum byggðum á sandi. Þegar þær sögur eru dregnar í efa fer að hrikta í stoðum þjóðríkisins í heild sinni, með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Þó stendur Hellas enn - rétt svo.
No comments:
Post a Comment